ဝီႇၶီႇလုၵ်ႈဢွၼ်ႇ:ယူးရူပ်ႉ/ဢႄႇသတူဝ်းၼီးယႃး

ၸွမ်ပိဝ်မိူင်းဢႄႇသတူဝ်းၼီးယႃး။

ၽႅၼ်ႇလိၼ် ဢၼ်ၼႄဝႆႉ တီႈယူႇ မိူင်းဢႄႇသတူဝ်းၼီးယႃး တီႈ ယူးရူပ်ႉ

မိူင်းဢႄႇသတူဝ်းၼီးယႃး (Eesti ၼႂ်းၽႃႇသႃႇဢႄႇသတူဝ်းၼီးယႃး) ၼႆႉ ပဵၼ်မိူင်းဢွၼ်ႇ ဢၼ်မီးတီႈ ယူႇရူပ်ႉ ပွတ်းႁွင်ႇ လႄႈ ပွတ်းဢွၵ်ႇ။ လႅၼ်လိၼ်တိတ်းၸပ်းၵၼ်တင်း မိူင်းရတ်ႈသျႃး လႄႈ မိူင်းလၢတ်ႈဝီႇယႃႇ။ ဝဵင်းလူင် ပဵၼ် ဝဵင်းတႃးလိၼ်ႇ၊ ဝဵင်းလူင်ထႅင်ႈၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ပဵၼ် ဝဵင်းတႃးတူႇ လႄႈ ဝဵင်းၼႃႇဝႃႇ။ မိူင်းဢႄႇသတူဝ်းၼီးယႃးၼႆႉ ၶဝ်ႈပႃးၼႂ်း ၸုမ်းၽွမ်ႉႁူမ်ႈယူးရူပ်ႉ မိူဝ်ႈပီ 2004 သေ ၸႂ်ႉငိုၼ်းယူႇရူဝ်ႇ ပဵၼ်ငိုၼ်းမိူင်း။

ပိုၼ်းမိူင်းဢႄႇသတူဝ်းၼီးယႃး

မိူင်းဢႄႇသတူဝ်းၼီးယႃးၼႆႉ မိူင်းသုၺ်ႇတိၼ်ႇ လႄႈ ရတ်ႈသျႃး ၽွင်းငမ်းမႃး ပီယၢဝ်းၶၢဝ်းႁိုင်သေ ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်းမၼ်း ပဵၼ်ၸၢဝ်းၶိူဝ်း ဢႄႇသတူဝ်းၼီးယႃး၊ ၵျႃႇမၢၼ်ႇ၊ သုၺ်ႇတိၼ်ႇ လႄႈ ရတ်ႈသျႃး ၶဝ် လေႃးၵၼ်ဝႆႉ။

မိူဝ်ႈပီ ၁၉၁၈ ၼၼ်ႉ မိူင်းဢႄႇသတူဝ်းၼီးယႃး လႆႈလွတ်ႈလႅဝ်းသဝ်းၶေႃ ၸူဝ်ႈၵႅပ်ႉၵမ်းၼိုင်ႈ တေႃႇထိုင် မိူင်းႁူမ်ႈတုမ် သူဝ်ႇဝီႇယႅတ်ႉ လႆႈဢဝ်ပုၼ်ႈၽွၼ်း မိူင်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈပီ 1991 ၼၼ်ႉ မိူင်းဢႄႇသတူဝ်းၼီးယႃး လႆႈလွတ်ႈလႅဝ်းသဝ်းၶေႃ တီႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ် သူဝ်ႇဝီႇယႅတ်ႉ။ မိူဝ်ႈပီ 2004 ၼၼ်ႉ မိူင်းဢႄႇသတူဝ်းၼီးယႃး လႆႈပဵၼ်လုၵ်ႈၸုမ်း ၸုမ်းၽွမ်ႉႁူမ်ႈ ယူးရူပ်ႉ တဵမ်ထူၼ်ႈသေ တႄႇၸႂ်ႉတိုဝ်း ငိုၼ်းယူႇရူဝ်ႇ ပဵၼ်ငိုၼ်းမၼ်း မိူဝ်ႈပီ 2011 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

မိူင်းႁူမ်ႈတုမ်သူဝ်ႇဝီႇယႅတ်ႉလူႉလႅဝ် — ဝၢႆးသေ 1991 မိူင်းႁူမ်ႈတုမ် သူဝ်ႇဝီႇယႅတ်ႉ ၸႅၵ်ႇပဵၼ် ၸိုင်ႈမိူင်းလၢႆလၢႆမိူင်းသေ ႁဵတ်းႁႂ်ႈပဵၼ်မႃး ရတ်ႈသျႃး၊ ယူႇၶရဵၼ်း၊ ပႄႇလႃႇရုတ်ႈ၊ ၵျေႃႇၵျႃႇ လႄႈ မိူင်းတၢင်ႇၸိူဝ်း တီႈ ယူးရူပ်ႉ လႄႈ ဢေးသျႃး

ၼမ်ႉတူၵ်းတၢတ်ႇ တီႈဝဵင်းၸေႊၵႃႇလႃႇ မိူင်းဢႄႇသတူဝ်းၼီးယႃး။

ပၢႆးလိၼ် မိူင်းဢႄႇသတူဝ်းၼီးယႃး

မိူင်းဢႄႇသတူဝ်းၼီးယႃးၼႆႉ ပဵၼ်မိူင်းဢၼ်လဵၵ်ႉသေပိူၼ်ႈ ၼႂ်းယူးရူပ်ႉ ဢၼ်မီးတၢင်းၵႂၢင်ႈ 45,227 km² (17,462 လွၵ်းလၵ်း) ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မိူင်းဢႄႇသတူဝ်းၼီးယႃးၼႆႉ မီး ၼွင်ၼမ်ႉ 1,150 လိူဝ်လိူဝ် လႄႈ ႁွင်ႈၼမ်ႉ ဢၼ်ႁူမ်ႇငမ်းဝႆႉ ၼႃႈလိၼ် မွၵ်ႈ 5 ဝၢၵ်ႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၼႃႈလိၼ်မိူင်း ၸမ်ၶိုင်ႈၼႆႉ ပဵၼ်ထိူၼ်ႇပႃႇ၊ မိူင်းဢႄႇသတူဝ်းၼီးယႃးၼႆႉ ၵမ်ႈၼမ် မီး ၶၢဝ်းမႆႈ ဢၼ်ယဵၼ်လီ လႄႈ ၶၢဝ်းၵတ်း ဢၼ်ၵတ်း။ တီႈၽင်ႇပၢင်ႇလၢႆႇ ပွတ်းႁွင်ႇ လႄႈ ပွတ်းတူၵ်း မိူင်းဢႄႇသတူဝ်းၼီးယႃးၼၼ်ႉ မီးၵုၼ်တင်းၼမ်။ ၵုၼ် Saaremaa ၼႆႉ ပဵၼ်ၵုၼ်ဢၼ်ယႂ်ႇသေပိူၼ်ႈ ၼႂ်းမိူင်းဢႄႇသတူဝ်းၼီးယႃး။

ပၢင်ႇလၢႆႇပႃႇလႅတ်ႉတိၵ်ႉၼႆႉ မီးဝႆႉတီႈ ၸဵင်ႇပွတ်းတူၵ်းလႄႈ ၸဵင်ႇႁွင်ႇ မိူင်းဢႄႇသတူဝ်းၼီးယႃးယဝ်ႉ။ မိူင်းၼႆႉ လဵၵ်ႉသေတႃႉ မၼ်းမီးၽင်ႇပၢင်ႇလၢႆႇ ၸမ် 4,000 လၵ်း ယွၼ်ႉဝႃႈ ၽင်ႇပၢင်ႇလၢႆႇမၼ်း ၵူၼ်ႇပင်းဝႆႉ ၸိူင်ႉၼႆ။ လွႆ Suur Munamägi (လွႆၶႆႇလူင်) ဢၼ်သုင်သုတ်း ၼႂ်းမိူင်းၼႆႉ သုင်လိူဝ်ၼႃႈၼမ်ႉပၢင်ႇလၢႆႇ 318 ထတ်းၵူၺ်း။

ၵူၼ်း မိူင်းဢႄႇသတူဝ်းၼီးယႃး

ဝီႇရူဝ်ႇၵဵတ်ႉ ဝဵင်းတႄႇလိၼ်ႇ

ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်း မိူင်းဢႄႇသတူဝ်းၼီးယႃး မီး 1,349,000 ၵေႃႉ။ ၵူၼ်းမိူင်းဢႄႇသတူဝ်းၼီးယႃး မီးမွၵ်ႈ ႁူဝ်ပၢၵ်ႇ 65 ။ ၸၢဝ်းၶိူဝ်းရတ်ႈသျႃးၶဝ်ၼႆႉ ပဵၼ်ၸၢဝ်းၶိူဝ်းဢွၼ်ႇ ဢၼ်ၼမ်လိူဝ်ပိူၼ်ႈ။ မီးႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်း ႁူဝ်ပၢၵ်ႇ 30 ။ ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်း မွၵ်ႈ ႁူဝ်ပၢၵ်ႇ 46 ၼႆႉ ပဵၼ်ၵူၼ်းႁဵတ်းၸွမ်း ၸၢဝ်းၶရိတ်ႉယၢၼ်ႇ၊ ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်း ႁူဝ်ပၢၵ်ႇ 36 ၼႆႉ လၢတ်ႈဝႃႈ ဢမ်ႇမီးသႃႇသၼႃႇ၊ ၸၢဝ်းမူႇသလိမ်ႇ လႄႈ ၸၢဝ်းၵျူး ၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ မီးဝႆႉ တင်းမိူင်း။ မိူင်းဢႄႇသတူဝ်းၼီးယႃး ဢိၵ်ႇပႃး မိူင်းၶျႅၵ်ႉၼႆႉ ၵႆႉလႆႈဝႃႈ ပဵၼ်မိူင်းဢၼ်ၵူၼ်းဢမ်ႇပႆႇၸွမ်းသႃႇသၼႃႇလႂ် (ဢမ်ႇမီးသႃႇသၼႃႇ) ၼမ်လိူဝ်ပိူၼ်ႈ ၼႂ်းလုမ်ႈၾႃႉ။ ၽႃႇသႃႇတၢင်းၵၢၼ် မိူင်းဢႄႇသတူဝ်းၼီးယႃးၼႆႉ ပဵၼ်ၽႃႇသႃႇဢႄႇသတူဝ်းၼီးယႃးယဝ်ႉ။ ၵူၼ်းၵမ်ႉဢေႇ လၢတ်ႈၵႂၢမ်းၽႃႇသႃႇရတ်ႈသျႃး။ ၵူၼ်းမိူင်းဢႄႇသတူဝ်းၼီးယႃး ၶႂ်ႈဝႃႈ မေႃလိၵ်ႈလၢႆးၵူႈၵေႃႉ။ ပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇၼႆႉ လူဝ်ႇလႆႈမီး 9 ပီ တႄႇဢဝ် ဢႃႇယု 7 ပီ မိူင်းၼႆႉ ပၢႆးၸၢင်ႈၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမႃး ၸႂ်ႉတိုဝ်း ဢိၼ်ႇတႃႇၼႅတ်ႉ ၼမ်ၼႃႇလႄႈ လႆႈႁၼ် လွင်ႈတႄႇတင်ႈ ဢိၼ်ႇတႃႇၼႅတ်ႉ တင်းၼမ် ပႃးၸဵမ် Skype ၼႆယဝ်ႉ။ မိူင်းဢႄႇသတူဝ်းၼီးယႃးၼႆႉ မီးလွင်ႈပၼ်သဵင် ၼိူဝ်ဢိၼ်ႇတႃႇၼႅတ်ႉ ၼႂ်းပၢင်လိူၵ်ႈတင်ႈ ၸၼ်ႉၸိုင်ႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်မႃး ပီယၢဝ်းၶၢဝ်းႁိုင်ယဝ်ႉ။

တီႈလၢၵ်ႇလၢႆးၼႂ်းမိူင်း ဢႄႇသတူဝ်းၼီးယႃး

မိူင်းဢႅတ်ႉသတူဝ်းၼီးယႃးၼႆႉ မီးဝႆႉ 2 ဢွင်ႈတီႈၶူဝ်းၶွင်ၵိုၵ်းပိုၼ်းလုမ်ႈၾႃႉ ၸိူဝ်းၼၼ်ႉတႄႉ ပဵၼ် သုၼ်ၵၢင်ပိုၼ်း ဝဵင်းတႄႇလိၼ်ႇ လႄႈ Struve Geodetic Arc ဢၼ်ပဵၼ်သၢႆဝူၼ်ႉ ဢၼ်လတ်းၽၢၼ်ႇ ၸိုင်ႈမိူင်းလၢႆလၢႆမိူင်း မိူၼ်ၼင်ႇ မိူင်းဢႄႇသတူဝ်းၼီးယႃး၊ မိူင်းရတ်ႈသျႃး၊ မိူင်းလၢတ်ႈဝီႇယႃႇ၊ မိူင်းလီႉတူႇဝေးၼီးယႃး၊ မိူင်းယူႇၶရဵၼ်း လႄႈ မိူင်းမေႃႇတူဝ်းဝႃး ၼႂ်းၶၢဝ်းတၢင်း ပီႁူဝ်ပၢၵ်ႇ 19 ၼၼ်ႉ လႆႈၸႂ်ႉတိုဝ်း တႃႇၼပ်ႉသွၼ်ႇ တၢင်းယႂ်ႇ လႄႈ ႁၢင်ႈၽၢင် လုမ်ႈၾႃႉ ဢၼ်တႅတ်ႈၼႅတ်ႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ဝဵင်းတႄႇလိၼ်ႇၼႆႉ ပဵၼ်ဝဵင်းဢၼ်ၵူၼ်းၸိူဝ်းလုၵ်ႉတီႈ မိူင်းယူးရူပ်ႉ ၵူႈတီႈၵူႈတၢင်း သူင်ၸႂ် တႃႇမႃးလိုဝ်ႈသဝ်း တွၼ်ႈတႃႇ ၽိင်ႈထုင်းလႄႈ ဝၼ်းလိုဝ်ႈၵၢၼ် ၵၢင်ၶမ်ႈၼၼ်ႉတႄႉတႄႉ။ တၢင်ႇတီႈတၢင်ႇတၢင်း ၼႂ်းမိူင်းၼႆႉ ဝဵင်းတႃးတူႇ လႄႈ ပႃႇၼူဝ်ႇ ပဵၼ်ဝဵင်းဢၼ်ၵူၼ်းသူင် ဢိၵ်ႇပႃး ၵုၼ်သႃႇရီႇမႃႇ လႄႈ ႁိယူဝ်ႇမႃႇ ၸိူဝ်းၼႆႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ၼႃႈလိၼ်သၽႃႇဝၶဝ် ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။