ဝီႇၶီႇလုၵ်ႈဢွၼ်ႇ:ယူးရူပ်ႉ/ဢႅၼ်ႇတူဝ်ႇရႃႇ
ဢႅၼ်ႇတူဝ်ႇရႃႇ ၼႆႉ ပဵၼ်မိူင်းဢွၼ်ႇဢိတ်း ဢၼ်မီးတီႈ ၸဵင်ႇၸၢၼ်းဝၼ်းတူၵ်း ယူးရူပ်ႉ၊ မီးၽၢႆႇဢွၵ်ႇ လွႆၽီးရုတ်ႉၼီး လႄႈ ဢိူမ်ႈလႅၼ်လိၼ်ၵၼ်တင်း သပဵၼ်ႇ လႄႈ ၾရၢင်ႇသဵတ်ႈ ယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈဢွၼ်တၢင်းတႄႉ မၼ်းမီးယူႇႁင်းမၼ်းသေ၊ တေႃႈလဵဝ်တႄႉၵေႃႈ ပဵၼ်မိူင်း မၢၵ်ႈမီးမႃး ပိူင်လူင်မၼ်းတႄႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ၵၢၼ်ထွင်ႈတဵဝ် လႄႈ သၢႆငၢႆ လွင်ႈလွတ်ႈၶွၼ်ႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵူၼ်းမိူင်းဢႅၼ်ႇတူဝ်ႇရႃႇၼႆႉ ၶဝ်ႈၼႂ်းသဵၼ်ႈမၢႆ ဢၼ်ဢႃႇယုယႂ်ႇသုင်သုတ်း တီႈၼႂ်းၵမ်ႇၽႃႇၼႆႉသေ ဢႃႇယု 83.52 ပီ (မိူဝ်ႈပီ 2007)။ ဢႅၼ်ႇတူဝ်ႇရႃႇၼႆႉ တၢင်းၵႂၢင်ႈ မီး 466 km2 သေ ဝဵင်းငဝ်ႈၸိုင်ႈၶဝ်ႈၼႆႉ ပဵၼ် ဢႅၼ်ႇတူဝ်ႇရႃႇလဝႄႇလႃႇ ယဝ်ႉ။ ဢႅၼ်ႇတူဝ်ႇရႃႇၼႆႉ မၼ်းဢမ်ႇၸႂ်ႈ ပွတ်းတွၼ်ႈၶွင် ၸုမ်းၽွမ်ႉႁူမ်ႈ ယူးရူပ်ႉ၊ ၵူၺ်းၵႃႈဝႃႈ မၼ်းၸႂ်ႉ ယူႇရူဝ်ႇ ပဵၼ်ၼင်ႇ ငိုၼ်းတွင်းမၼ်းယဝ်ႉ။
ပိုၼ်းဢႅၼ်ႇတူဝ်ႇရႃႇ
[မႄးထတ်း]ပေႃးဢဝ်ၽိင်ႈထုင်းဝႃႈ ၶဝ်ယိုၼ်ႁပ်ႉဝႆႉဝႃႈ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ၶဝ်တိုၵ်း Moors လႄႈ ဢၼ်ပဵၼ် Charles the Great (Charlemagne) ၼႆႉ လႆႈပၼ် ၶေႃႈမၼ်ႈၸႂ်ၶဝ်ႈမႃးဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။ လွင်ႈဢုပ်ႉပိူင်ႇၽွင်းငမ်းၼႃႈလိၼ်ၼႆႉ မၼ်းႁွတ်ႈထိုင်ၵႂႃႇတီႈ လုမ်းတတ်းသိၼ်ပိုၼ်ႉတီႈ ၶွင် Urgell လႄႈ ႁွတ်ႈထိုင်ပႃး တီႈ ၼႃႈလိၼ် မုၼ်ၸဝ်ႈၶရိတ်ႉယၢၼ်ႇ ၶွင် Urgell ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ထိုင်မႃး ပီႁူဝ်ပၢၵ်ႇ သိပ်းဢဵတ်းၼၼ်ႉ တီႈၼႂ်းၵႄႈ မုၼ်ၸဝ်ႈၶရိတ်ႉယၢၼ်ႇ လႄႈ ဢႅၼ်ႇတူဝ်ႇရႃႇ ဢၼ်ပဵၼ် မိူင်းႁိမ်းႁွမ်း ပွတ်းႁွင်ႇၼၼ်ႉ လႆႈမီးလွင်ႈထဵင်ႇမေႃးၵၼ်မႃးယဝ်ႉ။
မိူဝ်ႈသိုၵ်းၵမ်ႇၽႃႇပွၵ်ႈၼိုင်ႈၼၼ်ႉ ဢႅၼ်ႇတူဝ်ႇရႃႇၼႆႉ လႆႈပိုၼ်ၽၢဝ်ႇသိုၵ်းတေႃႇ မိူင်းဝူင်ႉၵျႃႇမၼီႇမႃးသေတႃႉ မၼ်းဢမ်ႇလႆႈၶဝ်ႈပႃးၼႂ်း ပၢင်တိုၵ်းတႄႉတႄႉ။ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႉဝႃး ဢမ်ႇၶဝ်ႈပႃး တီႈၼႂ်း လိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆလွင်ႈငမ်းယဵၼ်လႄႈ လႆႈသိုပ်ႇပဵၼ် သၢႆငၢႆလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉ ပဵၼ်တၢင်းၵၢၼ်မႃး တေႃႇထိုင် ပီ 1957 ယဝ်ႉ။