ဝီႇၶီႇလုၵ်ႈဢွၼ်ႇ:ယူးရူပ်ႉ/ဢေႃႉသထရီးယႃး
ဢေႃႉသထရီးယႃး ၼႆႉ ပဵၼ်မိူင်း ဢၼ်မီးတီႈ ပွတ်းၵၢင်ယူးရူပ်ႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မၼ်းမီးလႅၼ်လိၼ် ဢိူမ်ႈၵၼ်တင်း ႁၢင်ႇၵေႇရီႇ၊ သလူဝ်ႇဝႃးၵီးယႃး၊ ၶျႅၵ်ႉ၊ ၵျႃႇမၼီႇ၊ လိၵ်ႈတိၼ်ႇသတၢႆႇ၊ သဝိတ်ႈၸႃႇလႅၼ်ႇ၊ ဢီႇတႃႇလီႇ လႄႈ သလူဝ်ႇဝေးၼီးယႃး ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ ၽႃႇသႃႇၵႂၢမ်းပိူင်လူင် တီႈ ဢေႃႉသထရီးယႃးၼႆႉ ပဵၼ် ၵျႃႇမၼ်ႇ ယဝ်ႉ။ ဝဵင်းငဝ်ႈၸိုင်ႈတႄႉ ပဵၼ် ဝီဢႅၼ်ၼႃႇယဝ်ႉ။ ဝဵင်းလူင် တၢင်ႇၸိူဝ်းတႄႉ ပဵၼ် သႄးလ်ပၵ်ႉ လႄႈ လိၼ်ႉၸ် ယဝ်ႉ။ ဢေႃႉသထရီးယႃးၼႆႉ လႆႈပဵၼ် ပွတ်းတွၼ်ႈ ၸုမ်းၽွမ်ႉႁူမ်ႈယူးရူပ်ႉ မႃး ၸဵမ်မိူဝ်ႈ 1995 ၼၼ်ႉသေ ၸႂ်ႉ ယူႇရူဝ်ႇ ပဵၼ်ၼင်ႇ ငိုၼ်းမိူင်းၶဝ်ယဝ်ႉ။
ပိုၼ်း ဢေႃႉသထရီးယႃး[မႄးထတ်း]
ၼႂ်းပိုၼ်းတႄႉ ဢေႃႉသထရီးယႃးၼႆႉ လႆႈပဵၼ်မႃး ပွတ်းတွၼ်ႈ ၶွင် ၸိူဝ်းပဵၼ်မိူင်း သႄးလ်တိၵ်ႉ၊ ရူဝ်ႇမႅၼ်ႇ၊ ပဝႄးရီးယႅၼ်း၊ သလၢပ်ႉသ် လႄႈ ဢဝႃႇ ဢမ်ႇၼၼ် မိူင်းဝူင်ႉ။ ၼႂ်းၵႄႈ 1278 CE လႄႈ 1914 ၼၼ်ႉ ဢေႃႉသထရီးယႃးၼႆႉ ထုၵ်ႇ ႁႅပ်ႉသပၢၵ်ႉသ် ဢၼ်ပဵၼ် မုင်ႉႁေႃႁိူဝ်း ၶိူဝ်းၶုၼ် ဢေႃႉသထရီးယႃး ၼၼ်ႉ ဢုပ်ႉပိူင်ႇမႃးယဝ်ႉ။ ပီႁူဝ်ပၢၵ်ႇ 19 ၼၼ်ႉ ဢၼ်ပဵၼ် မိူင်းဝူင်ႉ ဢေႃႉသထရီးယႅၼ်း-ႁၢင်ႇၵေးရီးယႅၼ်း ၼၼ်ႉ လႆႈဢဵၼ်ႇႁႅင်းယႂ်ႇမႃးတႄႉတႄႉဝႃႈဝႃႈသေ ႁူမ်ႇငမ်းလႆႈ ၸိူဝ်းပဵၼ် ဢေႃႉသထရီးယႃး လႄႈ ႁၢင်ႇၵႄႇရီႇ ဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉသေဢမ်ႇၵႃး ၸိူဝ်းပဵၼ် ပူဝ်ႇလႅၼ်ႇ၊ ၶျႅတ်ႉ၊ သလူဝ်ႇဝႃးၵီးယႃး၊ သလူဝ်ႇဝေးၼီးယႃး၊ ရူဝ်ႇမေးၼီးယႃး၊ ၶရူဝ်ႇဢေးသျႃး၊ ဢီႇတႃႇလီႇ လႄႈ မိူင်းတၢင်ႇၸိူဝ်း ၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ ႁူမ်ႇငမ်းလႆႈမႃးယဝ်ႉ။ ၸုမ်းၸၢဝ်းၶိူဝ်းတင်းၼမ် တီႈ မိူင်းဝူင်ႉၼႆႉ လႆႈႁဵတ်းပၼ်ႁႃမႃးသေ ထိုင် ပီ 1914 မႃး Archduke Franz Ferdinand ၼႆႉ ထုၵ်ႇၶႃႈႁႅမ်တၢႆ တီႈ ပေႃႉသ်ၼီးယႃး-သၢပ်ႉ (သႃႇရႃႇၸေႇဝူဝ်ႇ) ဢၼ်ပဵၼ် ဝဵင်းငဝ်ႈၸိုင်ႈ ပေႃႉသ်ၼီးယႃး ဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉ (မိူဝ်ႈၼၼ်ႉတႄႉ ပဵၼ် ပွတ်းတွၼ်ႈ ၶွင် မိူင်းဝူင်ႉ ဢေႃႇသထရူဝ်ႇ-ႁၢင်ႇၵေႇရီႇ)လႄႈ သိုၵ်းၵမ်ႇၽႃႇ ပွၵ်ႈၵမ်းၼိုင်ႈၵေႃႈ လႆႈတႄႇမႃးမိူဝ်ႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
ဝၢႆးသေ သိုၵ်းၵမ်ႇၽႃႇ ပွၵ်ႈၼိုင်ႈယဝ်ႉတူဝ်ႈၵႂႃႇ မိူင်းဝူင်ႉၵေႃႈ လႆႈတႅၵ်ႇယၢႆႈၵႂႃႇယဝ်ႉ။ သႅၼ်းဢေႃႉသထရီးယႃးၼႆႉ လႆႈယွၼ်ႇယွမ်းလူင် ၼမ်လႄႈဢေႇ ဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉသေ လႆႈထုၵ်ႇႁႄႉႁၢမ်ႈ တႃႇႁူမ်ႈၵၼ်တင်း ၵျႃႇမၼီႇယဝ်ႉ။ ပၼ်ႁႃ ပၢႆးမၢၵ်ႈမီး လႄႈ ပၼ်ႁႃ ၵၢၼ်မိူင်းၼႆႉ တိုၵ်ႉသိုပ်ႇပဵၼ်မႃး ၼႂ်းၵႄႈ 1920 လႄႈ 1930 သေ ဢေႃႈသထရီးယႃးၼႆႉ မၼ်းပဵၼ် ပွတ်းတွၼ်ႈ Reich ထူၼ်ႈသၢမ်' ၶွင် ဢတွပ်ႉၾ်ႁိတ်ႇတလႃႇ မႃးယဝ်ႉ။ ၼႂ်းသိုၵ်းၵမ်ႇၽႃႇ ပွၵ်ႈသွင်ၼႆႉ တီႈ ဢေႃႉသထရီးယႃးၼၼ်ႉ ၽၢႆႇၵၢၼ်သိုၵ်း ၵူၼ်းလႆႈတၢႆ 260,000 သေ ၼႂ်းၵႃႈ လွင်ႈဢဝ်ၽႆးသွတ်ႇၼၼ်ႉ ၵူၼ်းၶိူဝ်းဢေႃႉသထရီးယႃး 65,000 လႄႈ ၸၢဝ်းၸိဝ်း 140,000 ၼႆႉ လႆႈလုၵ်ႉတီႈၼႂ်းမိူင်းသေ ပၢႆႈဢွၵ်ႇၵႂႃႇယဝ်ႉ။ ဝၢႆးသေ သိုၵ်းယဝ်ႉတူဝ်ႈၵႂႃႇ ဢေႃႉသထရီးယႃးၼႆႉ မၼ်းယူႇၼႂ်းၵၢင် ပဵၼ်တၢင်းၵၢၼ်မႃးယဝ်ႉ။ တႄႇဢဝ်မိူဝ်ႈၼၼ်ႉသေ ဢေႃႉသထရီးယႃးၼႆႉ ၵတ်းယဵၼ်မႃးတႄႉတႄႉဝႃႈဝႃႈသေ ပေႃးတူၺ်းၽၢႆႇပၢႆးမၢၵ်ႈမီးၵေႃႈ ပဵၼ်မိူင်းဢၼ်ဢွင်ႇမၢၼ်ႇမႃးတႄႉတႄႉသေၵေႃႈ ထိုင်ပီ 1995 မႃး လႆႈၶဝ်ႈၸူးတီႈၼႂ်း ၸုမ်းၽွမ်ႉႁူမ်ႈယူးရူပ်ႉယူႇယဝ်ႉ။
လႅင်လိၼ် ဢေႃႉသထရီးယႃး[မႄးထတ်း]
ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်းၵူၼ်း ဢေႃႉသထရီးယႃးၼႆႉ မီး 8,205,533။ တၢင်းၵႂၢင်ႈ ဢေႃႉသထရီးယႃးၼႆႉ မီး is 32,382 လွၵ်းလၵ်း (83,870 km2)။